Prekursorskie w skali międzynarodowej badania naukoznawcze zapoczątkowane w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym zyskały zainteresowanie znanego niemieckiego wydawnictwa akademickiego Mohr Siebeck Academic Publishing. W serii Historische Wissensforschung zredagowana została przez autorów niemieckich, Friedricha Caina i Bernharda Kleeberga obszerna (licząca ponad 500 stron) antologia Science Studies in Interwar Poland, Tübingen: Mohr Siebeck 2021. Zawarty w niej zbiór tekstów jest wynikiem współpracy polsko-niemieckiej. Antologia, opracowana w języku angielskim, przeznaczona jest głównie dla odbiorcy zachodniego i stanowi cenną pozycją dla wszystkich chcących poznać historię badań naukoznawczych w Polsce. Zawiera bowiem wartościowy materiał historyczny, gdyż wiele ze znajdujących się w niej tekstów zostało po raz pierwszy przetłumaczonych na język angielski, a wśród nich są i takie, które w Polsce dostępne są jedynie w archiwach. Tytuł „Nowy Organon” nawiązuje do wydawanego przez Kasę Mianowskiego rocznika „Organon”. Przed wojną ukazały się tylko 3 tomy (1936, 1938, 1939). Rocznik został reaktywowany w 1964 r przez Bogdana Suchodolskiego. Antologia została zredagowana w taki sposób, by umożliwić odbiorcy zachodniemu zrozumienia tych tekstów historycznych, pisanych z troską i programem dla szkolnictwa i rozwoju nauki w młodym odrodzonym po ponad stu latach zaborów państwie. Toteż teksty historyczne poprzedzone są artykułami dzisiejszych autorów (historyków nauki, filozofów, metodologów, socjologów wiedzy). Po wprowadzeniu redakcyjnym antologię otwiera tekst znanych polskich historyków nauki z Instytutu Historii Nauki PAN, Jana Piskurewicza i Leszka Zasztowta, Science of Science in Poland before World War Two – Institutional Frame. Autorzy w szeroko zarysowanych ramach instytucjonalnych opisują nie tylko środowisko akademickie Warszawy, ale także Lwowa i Krakowa. Część pierwsza antologii, poświęcona budowie państwa zawiera dwa teksty: jeden autorki niemieckiej, Karin Steffen, Science in Context, Scientific Progress, Mental Health, and the Polish Nation, drugi - autorki polskiej, Olgi Linkiewicz (z Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN), Toward Expertocracy: The Scientific Debates on Applied Knowledge in Interwar Poland. Karin Steffen, pokazując m.in. ponury obraz posoborowych i powojennych zaniedbań i zacofania w sferze edukacji i zdrowia, wymienia Polskę jako jeden z pierwszych krajów europejskich, w którym w 1918 r utworzono Ministerstwo Zdrowia Publicznego, a w 1923 r. Państwowy Instytut Higieny Publicznej. W części drugiej, zatytułowanej „Nauka ponadnarodowa” (Transnational science) zamieszczony został artykuł Jana Surmana (z Instytutu Herdera w Marburgu), Language in the Deliberations of „Koło Naukoznawcze”. Autor podkreśla tu m.in. rolę przekładów na język polski, ale także wypracowanie własnej terminologii naukowej w języku polskim. Dalej w części trzeciej, poświęconej twórczości naukowej mamy znowu po dwa teksty, jeden autorki polskiej, Marty Bucholc (z Instytutu Socjologii UW, w latach 2015 -2020 zatrudnionej w Center for Advanced Studies „Law and Culture” w Uniwersytecie w Bonn) oraz autora niemieckiego, Friedricha Caina z Uniwersytetu w Konstancji. Marta Bucholc w artykule Sociogenensis of science. On the Margins of the Proceedings of Koło Naukoznawcze na bazie wybranych tekstów analizuje tworzoną w społeczeństwie ideę nauki. Autorka z pozycji dzisiejszej socjologii wiedzy odnosi się jednak krytycznie do ówczesnego rozumienia nauki (szczególnie jej społecznej funkcji). Odmienne podejście prezentuje Friedrich Cain w artykule On a Proper Method for Studying Creativity. Antoni B. Dobrowolski’s Archive(s) of Creative Thought. Niemiecki autor odwołuje się tutaj do tekstów archiwalnych Antoniego B. Dobrowolskiego, który jako naczelnik programowy w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego czynił starania o powszechność kształcenia. Teksty archiwalne znajdują się w części zatytułowanej „Źródła” (Sourses). Sa tutaj teksty Stefana Błachowskiego, Émila Borela, Franciszka Bujaka, Antoniego B. Dobrowolskiego, Tadeusza Kotarbińskiego, Augusta Krogha, Marii i Stanisława Ossowskich, Bogdana Suchodolskiego, Pawła Rybickiego, Floriana Znanieckiego. Tłumaczenia opatrzone są uwagami translatorskimi Tul’si Bhambry (urodzonej w Warszawie, wychowanej w Indiach i Niemczech, absolwentki Uniwersytetu w Cambridge i University College w Londynie, gdzie uzyskała stopień doktora). Część merytoryczną antologii kończy Epilog z dwoma tekstami: pierwszy socjologa niemieckiego, Andreasa Langenohla (z Universytetu w Giessen), pt. Sociological Perspectives: Science Studies as a Critical Avangarda? oraz drugi filozofa, Pawła Kawalca (KUL, członka Komitetu Naukoznawstwa), pt. Philosophical Perspectives the Science of Science – From Inception to Maturity.
Ta bogata antologia jest rezultatem warsztatów zorganizowanych w Uniwersytecie w Konstancji 20-21 lutego 2015 r. w ramach projektu Kulturelle Grundlagen vom Integration. Organizatorem warsztatów poświęconych polskiemu naukoznawstwu w okresie międzywojennym byli redaktorzy obecnego tomu, Friedrich Cain, wówczas student doktorant oraz jego promotor, prof. Bernhard Kleeberg. W warsztatach poza badaczami z Polski i Niemiec uczestniczyli także naukowcy ze Szwajcarii i USA. Komitet Naukoznawstwa, reprezentowany w warsztatach przez prof. Pawła Kawalca podjął współpracę z naukowcami niemieckimi.
W opracowaniu wykorzystano materiały ze strony Wydawnictwa:
www.mohrsiebeck.com/book/a-new-organon-978316543159?no-cache=1
i Warsztatów: www.pol-int.org/en/conference/new-organon-science-studies-poland-between-wars
oraz sprawozdanie prof. Leszka Zasztowta w „Kwartalniku Historii Nauki i Techniki”, R. LX, nr. 4).
Opracowanie Urszula Żegleń,